Παραθέματα

1.	Ο άνθρωπος οφείλει να φυτέψει τουλάχιστον ένα δέντρο. Να γεννήσει τουλάχιστον ένα παιδί. Να γράψει τουλάχιστον ένα βιβλίο.
	Έλλη Αλεξίου, Υπό εχεμύθειαν. Εκδόσεις «Σύγχρονη εποχή», 1976. 71.

2.	Δε φοβάμαι τίποτα, δεν ελπίζω τίποτα, είμαι λεύτερος.
	Επιτύμβια επιγραφή στην Τάπια Μαρτινέγκο, Ηράκλειο Κρήτης.

3.	Μαζεύω τα σύνεργά μου: όραση, ακοή, γέψη, όσφρηση, αφή, μυαλό, βράδιασε πια, τελεύει το μεροκάματο, γυρίζω σαν τον τυφλοπόντικα σπίτι μου, στο χώμα. Όχι γιατί κουράστηκα να δουλεύω, δεν κουράστηκα, μα ο ήλιος βασίλεψε.
	Αναφορά στον Γκρέκο. Αθήνα, 1961. 17.

4.	Ποτέ οι Έλληνες δε δούλεψαν την τέχνη για την τέχνη· πάντα η ομορφιά είχε σκοπό να υπηρετήσει τη ζωή. Και τα σώματα τα ήθελαν οι αρχαίοι όμορφα και δυνατά, για να μπορούν να δεχτούν ισορροπημένο και γερό νου. Κι ακόμα, για να μπορούν –σκοπός ανώτατος– να υπερασπίσουν το άστυ.
	Αναφορά στον Γκρέκο, 1961. Εκδόσεις Ελένης Καζαντζάκη, 1981. 168-169.

5.	Σωτηρία θα πει να λυτρωθείς απ’ όλους τους σωτήρες· αυτή ’ναι η ανώτατη λευτεριά, η πιο αψηλή, όπου με δυσκολία αναπνέει ο άνθρωπος. Αντέχεις;
	Αναφορά στον Γκρέκο, 1961. Εκδόσεις Ελένης Καζαντζάκη, 1981. 347.

6.	Ξέρω καλά πως ο θάνατος δε νικιέται· μα η αξία του ανθρώπου δεν είναι η νίκη, παρά ο αγώνας για τη Νίκη. Και ξέρω ακόμα ετούτο, το δυσκολότερο: δεν είναι ούτε ο αγώνας για τη Νίκη· η αξία του ανθρώπου είναι μια μονάχα, ετούτη: να ζει και να πεθαίνει παλικαρίσια και να μην καταδέχεται αμοιβή. Κι ακόμα ετούτο, το τρίτο, ακόμα πιο δύσκολο: η βεβαιότητα, πως δεν υπάρχει αμοιβή, να μη σου κόβει τα ήπατα παρά να σε γεμίζει χαρά, υπερηφάνια κι αντρεία.
	Αναφορά στον Γκρέκο, 1961. Εκδόσεις Ελένης Καζαντζάκη, 1981. 477.

7.	Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο· καταλήγουμε σε μια σκοτεινή άβυσσο·το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε Ζωή.
	Aσκητική. Salvatores Dei. Aθήνα, 1945. 7.

8.	Καθένας, ανεβαίνοντας απάνω από  τη δική του κεφαλή, ξεφεύγει από το μικρό, όλο απορίες μυαλό του.
	Aσκητική. Salvatores Dei. Aθήνα, 1945. 77.

9.	Πιστεύω σ’ ένα Θεό, Ακρίτα Διγενή, στρατευόμενο, πάσχοντα, μεγαλοδύναμο, όχι παντοδύναμο, πολεμιστή στ’ ακρότατα σύνορα, στρατηγό, αυτοκράτορα σε όλες τις φωτεινές δύναμες, τις ορατές και τις αόρατες.             Πιστεύω στ’ αναρίθμητα, εφήμερα προσωπεία που πήρε ο Θεός στους αιώνες και ξεκρίνω πίσω από την άπαυτη ροή του την ακατάλυτη ενότητα.             Πιστεύω στον άγρυπνο βαρύν αγώνα του που δαμάζει και καρπίζει την ύλη ―τη ζωοδόχα πηγή φυτών, ζώων κι ανθρώπων.             Πιστεύω στην καρδιά του ανθρώπου, το χωματένιο αλώνι, όπου μέρα και νύχτα παλεύει ο Ακρίτας με το θάνατο.             Βοήθεια! κράζεις, Κύριε. Βοήθεια! κράζεις, Κύριε, κι ακούω.             Μέσα μου οι πρόγονοι κι απόγονοι κι οι ράτσες όλες, κι όλη η γης, ακούμε με τρόμο, με χαρά, την κραυγή σου.             Μακάριοι όσοι ακούν και χύνουνται να σε λυτρώσουν, Κύριε, και λεν: Εγώ και συ μονάχα υπάρχουμε.             Μακάριοι όσοι σε λύτρωσαν, σμίγουν μαζί σου, Κύριε, και λεν: Εγώ και συ είμαστε ένα.             Και τρισμακάριοι όσοι κρατούν και δε λυγούν, απάνω στους ώμους τους, το μέγα, εξαίσιο, αποτρόπαιο μυστικό:             Και το ένα τούτο δεν υπάρχει!
	Ασκητική. Salvatores Dei. Αθήνα, 1945. 77-78.

10.	Ένιωθα βαθιά πως το ανώτατο που μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος δεν είναι η Γνώση μήτε η Αρετή, μήτε η Καλοσύνη μήτε η Νίκη· μα κάτι άλλο πιο αψηλό, πιο ηρωικό κι απελπισμένο: Το Δέος, ο ιερός τρόμος.
	Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, XXIV. Αρχαίος εκδοτικός οίκος Δημητρίου Δημητράκου Α.Ε., 1946. 306-307.

11.	Ο Ζορμπάς συλλογίστηκε κάμποση ώρα· μοχτούσε να καταλάβει.      ― Εγώ, είπε τέλος, κοιτάζω κάθε στιγμή το θάνατο· τον κοιτάζω και δε φοβούμαι· όμως και ποτέ, ποτέ δε λέω: Μου αρέσει. Όχι, δε μου αρέσει καθόλου! Δεν υπογράφω!
	Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, XXIV. Αρχαίος εκδοτικός οίκος Δημητρίου Δημητράκου Α.Ε., 1946. 307.

12.	Φυσούν οι ανέμοι του χαμού· σαλεύει ο κόσμος· μα εμείς ασάλευτη ας κρατούμε την ψυχή μας, τι απάνω της θεμελιωμένη στέκει η Πόλη· τρέμουμε εμείς; κι η Πόλη ευτύς κινάει και τρέμει· λυγίζουμε; κι αυτή λυγάει και παραδίνεται· η αληθινή ’ναι Πόλη, αδέρφια μου, η ψυχή μας!
	Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος, Β΄. Θέατρο, Β΄. Δίφρος, 1956. 505.

13.	Ολάνθιστος γκρεμός της γυναικός το σώμα.
	Νικηφόρος Φωκάς, Δ΄. 1927. Θέατρο, Β΄. Δίφρος, 1956. 464.

14.	Το πρώτο σου χρέος, εχτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα, είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους. Το δεύτερο, να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους. Το τρίτο σου χρέος, να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει.
	Ο Βραχόκηπος, 1960. Μετ. Παντελής Πρεβελάκης. Εκδόσεις Ελένης Καζαντζάκη, 1981. 82.

15.	Όταν πολεμάς για τη λευτεριά […] είσαι κιόλας λεύτερος.
	Ο Βραχόκηπος, 1960. Μετ. Παντελής Πρεβελάκης. Εκδόσεις Ελένης Καζαντζάκη, 1981. 164.

16.	Να πολεμάς για μιαν υπόθεση που την ξέρεις χαμένη, αυτός είναι ο μόνος αγώνας που στέκει στον περήφανον άντρα.
	Ο Βραχόκηπος, 1960. Μετ. Παντελής Πρεβελάκης. Εκδόσεις Ελένης Καζαντζάκη, 1981. 164.

17.	Όσο βγαίνεις από τον ίσιο δρόμο, τόσο ο πειρασμός είναι γλυκότερος κι οι υποσχέσεις πιο μεγάλες. Ο κίντυνος να χαθούμε αυξαίνει, μα ο κύκλος της εμπειρίας μας φαρδαίνει, κι η ελπίδα μας να ξεπεράσουμε τον εαυτό μας μεγαλώνει. Δεν είναι αυτό τάχα που πεθυμάει η ζωή, αυτή η τυχοδιώκτισσα;
	Ο Βραχόκηπος, 1960. Μετ. Παντελής Πρεβελάκης. Εκδόσεις Ελένης Καζαντζάκη, 1981. 165.

18.	Αυτά τα παιχνίδια του λόγου κι αυτές οι καμπύλες του στοχασμού με γοήτευαν και μ’ έκαναν να ξεχνώ το πιο βιαστικό χρέος πάνω στη γη –τη δράση. Να ενεργείς, να ζυμώνεις, να πλάθεις. Ν’ αγκαλιάζεις την ύλη, όπως αγκαλιάζεις μια γυναίκα. Να παράγεις γεγονότα, όπως κάνεις παιδιά... Να στρατεύεσαι στην υπόθεση του Σύμπαντος και να πολεμάς...
	Ο Βραχόκηπος, 1960. Μετ. Παντελής Πρεβελάκης. Εκδόσεις Ελένης Καζαντζάκη, 1981. 193.

19.	Από τους τρεις δρόμους, ω ψυχή μου, που αρμενίζεις ανάμεσα στις Σειρήνες, από τους τρεις δρόμους, ω ψυχή μου:      να παραδοθείς ολόβολη στις χαρές της γης και να σαπίσεις·      ν’ απαρνηθείς κάθε χαρά και να πεθάνεις μέσα σε μύρο αγιότητας·      ο τρίτος δρόμος, ο δρόμος του Οδυσσέα, του αχόρταστου και πανούργου, παραμένει ακόμα ο καλύτερος!
	Ο Βραχόκηπος, 1960. Μετ. Παντελής Πρεβελάκης. Εκδόσεις Ελένης Καζαντζάκη, 1981. 210.

20.	Η ανώτατη αρετή δεν είναι να ’σαι ελεύτερος, παρά να μάχεσαι για ελευτερία.
	Ο Βραχόκηπος, 960. Μετ. Παντελής Πρεβελάκης. Εκδόσεις Ελένης Καζαντζάκη, 1981. 221.

21.	Είναι λαοί κι ανθρώποι που φωνάζουν το Θεό με την προσευκή και με τα κλάματα· ή με την εγκαρτέρηση και τη φρόνιμη απαντοχή· ή με βλαστήμιες· οι Κρητικοί με το τουφέκι.
	Ο Καπετάν Μιχάλης, ΙΙ. Μαυρίδης, 1953. 63-64.

22.	Μισοσφαλνάει τα μαχμουρλίδικα μάτια και χαίρεται ο Αγάς τον απάνω κόσμο· όλα τα ’καμε καλά ο Θεός, συλλογιέται, πετυχεμένο πράμα είναι ο κόσμος τούτος, τίποτα δεν του λείπει: αν πεινάσεις, έχει ψωμί και κρέας κοκκινιστό και πιλάφι με κανέλα· αν διψάσεις, έχει το αθάνατο νερό, τη ρακή· αν νυστάξεις, έχει κάμει ο Θεός τον ύπνο, ένα κι ένα για τη νύστα· αν θυμώσεις έχει κάμει το βούρδουλα και τα πισινά του ραγιά· αν σε πιάσουν τα μεράκια σου, έχει κάμει τον αμανέ. Κι αν θες να ξεχάσεις τα ντέρτια και τα βάσανα του κόσμου, έχει κάμει το Γιουσουφάκι.
	Ο Χριστός ξανασταυρώνεται, Ι. Δίφρος, 1954. 7.

23.	Ήλιε, μεγάλη ανατολίτη μου, χρυσό σκουφί του νου μου, αρέσει μου στραβά να σε φορώ, πεθύμησα να παίξω, όσο να ζεις, όσο να ζω κι εγώ, για να χαρεί η καρδιά μας. Καλή ’ναι τούτη η γης, αρέσει μας, σαν το σγουρό σταφύλι στον μπλάβο αγέρα, Θε μου, κρέμεται, στο δρόλαπα κουνιέται και την τσιμπολογούν τα πνέματα και τα πουλιά του ανέμου· ας την τσιμπολογήσουμε κι εμείς, να δροσερέψει ο νους μας! [...] Κι ό,τι τηράς στη γης μαντάτευε κι ό,τι γρικάς μολόγα, κι εγώ θα τα περνώ στου σπλάχνου μου το μυστικό αργαστήρι, κι αγάλια, με το παίξε γέλασε και το βαθύ κανάκι, πέτρες, νερό, φωτιά και χώματα θα γίνουν όλα πνέμα.
	Οδύσσεια, [Πρόλογος], 1-7, 25-28. 1938. Εκδόσεις Δωρικός, 1960. 7.

24.	Έχει ο καιρός μαθές γυρίσματα, το ριζικό ’χει ρόδες, κι ο νους του ανθρώπου κάθεται αψηλά και τις στρουφογυρίζει.
	Οδύσσεια, [Πρόλογος], 20-21. 1938. Εκδόσεις Δωρικός, 1960. 7.

25.	Τη φρονιμάδα, Θε μου, πάρε μου, ν’ ανοίξουν τα μελίγγια, ν’ ανοίξουν οι καταπαχτές του νου, να πάρει αγέρα ο κόσμος.
	Οδύσσεια, [Πρόλογος], 45-46. 1938. Εκδόσεις Δωρικός, 1960. 8.

26.	Κρασί δεν είναι, αδέρφια, η λευτεριά μήτε γλυκιά γυναίκα, μήτε και βιος μες στα κελάρια σας μήτε και γιος στην κούνια· έρμο τραγούδι ’ναι ακατάδεχτο και σβήνει στον αγέρα!
	Οδύσσεια, [Πρόλογος], 55-57. 1938. Εκδόσεις Δωρικός, 1960. 8.

27.	Ψευτόνειρό ’ναι τα γεράματα και φαντασιά ’ναι ο χάρος· όλα ’ναι της ψυχής καμώματα και του μυαλού παιχνίδια, όλα αλαφρό μελτέμι που φυσάει και τα μελίγγια ανοίγουν· τ’ όνειρο απάλαφρα ονειρεύτηκε κι έγινε ο κόσμος τούτος· ας κάμουμε του κόσμου κατοχή, παιδιά, με το τραγούδι!
	Οδύσσεια, [Πρόλογος], 65-69. 1938. Εκδόσεις Δωρικός, 1960. 8.

28.	Δεν πλάστη, μάθε, ο νους με την πολλή τριβή να μαλακώνει, να βοδοζεύεται σκυφτός στην καλοπέραση του ανθρώπου· όσο γερνάει η ψυχή, τη μοίρα της τόσο κι αντροκαλιέται.
	Οδύσσεια, Α 869-871. 1938. Εκδόσεις Δωρικός, 1960. 30.

29.	Κι είναι, μαθές, το ναι το φάδι μου και τ’ όχι το στημόνι, κι ό,τι ξομπλιάζω ολημερού γοργοξεπαραλυώ οληνύχτα.
	Οδύσσεια, Α 904-905. 1938. Εκδόσεις Δωρικός, 1960. 30.

30.	Αχ, πώς περνάει ο καιρός και πώς γοργά της γης γυρίζει η ρόδα, σύντας τα χέρια μας κι ο νους έργο τρανό καταπιαστούνε!
	Οδύσσεια, Β 1035-1036. 1938. Εκδόσεις Δωρικός, 1960. 71.

31.	Περίσσια λόγια λεν τα χείλια μας, μα δεν τα ορίζουμε όλα, άλλα τα κρένει το άμυαλο κρασί κι άλλα η παντέρμη ανάγκη κι άλλα μουρλός αγέρας που περνάει και μας φουντανεμίζει· μα της καρδιάς τα λόγια ’ναι βαθιά και βουτηχτάδες θένε· λόγο καρδιάς, αδέρφι, θα σου πω στα ξεχωρίσματά μας: σα θυμηθώ τα μάτια σου τα δυο, γλυκαίνει ο κόσμος όλος!
	Οδύσσεια, Δ 927-932. 1938. Εκδόσεις Δωρικός, 1960. 147.

32.	Πώς να μπορέσει, πολυμήχανε, το αχνό μυαλό του ανθρώπου να ξεχωρίσει αλήθεια κι όνειρο, την πάχνη από την πάχνη; Κρασί μού φαίνεται η ζωή, κρασί κι ο θάνατος, μεθούμε!
	Οδύσσεια, Δ 1111-1113. 1938. Εκδόσεις Δωρικός, 1960. 152.

33.	Αδέρφια μου, καλά κατέχετε, δεν αγαπώ τη φτώχεια· μα ξαφνικά μού εικάστη το πουρνό πως βάρυνε η ψυχή μας κι απ’ το χρουσάφι πια δε δύνουνταν ν’ αλαφροπερπατήσει. Κι είπα: Καλός ο πλούτος, και μπορεί τη γης να ξαγοράσει, μα πιο καλή ’σαι, χέρα πέρφανη, που τον σκορπάς του ανέμου.
	Οδύσσεια, Ι 940-944. 1938. Εκδόσεις Δωρικός, 1960. 326.

34.	Σωστό κι αν είναι, δίκιο, δε ρωτώ, κι η αλήθεια δε με νοιάζει· εγώ το σπλάχνο μου αφουκράζουμαι κι ό,τι αρμηνεύει κάνω.
	Οδύσσεια, Κ 558-559. 1938. Εκδόσεις Δωρικός, 1960. 352.

35.	Μωρέ, τον αντρειωμένο μην τον κλαις, όσο κι αν αστοχήσει! Κι αν αστοχήσει μια και δυο, πάλε θα ζώσει τ’ άρματά του, πάλε θα βάλει το σκουφί στραβά, τον κατηφέ στο αυτί του και πάλε οι φίλοι του θα θρονιαστούν στα πλούσια του τραπέζια!
	Οδύσσεια, Μ 1-4. 1938. Εκδόσεις Δωρικός, 1960. 411.

36.	Νερό δροσιό η γυναίκα, πίνουμε, την κούπα σφεντουρούμε!
	Οδύσσεια, Μ 1079. 1938. Εκδόσεις Δωρικός, 1960. 439.

37.	Παιδιά, κι ας ήταν και να κάτεχα στον πάνω τούτον κόσμο για ποιΟν το γνέμα μασουρίζουμε και διάζουμε το νήμα, σαν ποιος στον αργαλειό θρονιάζεται, φαίνει ξεφαίνει ξόμπλια κι έχει στημόνι του το θάνατο και τη ζωή ’χει φάδι!
	Οδύσσεια, Ο 1210-1213. 1938. Εκδόσεις Δωρικός, 1960. 552-553.

38.	Θεός θα πει να κυνηγάς θεό στον αδειανόν αγέρα!
	Οδύσσεια, Σ 1017. 1938. Εκδόσεις Δωρικός, 1960. 663.

39.	Ω πολυφίλητο κορμί, το πιο κρουφό ’σαι μονοπάτι.
	Οδύσσεια, Σ 1132. 1938. Εκδόσεις Δωρικός, 1960. 666.

40.	Άλλοι τη γης λυτρώνουν με του νου τα φωτερά παιχνίδια κι άλλοι με της καρδιάς την καρπερή δουλεύτρα καλοσύνη γιά με την πέρφανη αψηλή σιγή και την παιδώτρα πράξη· κι άλλοι με την αντρίκεια απελπισιά, την άγρια μονοβύζα, γιά με τον πόλεμο τον κυρ φονιά, το γριβοκαβαλάρη! Εσύ σκυφτή τον έρωτα ακλουθάς και κρουφανοιείς τη θύρα· [...] Πονετικά συντρίβεις τα κορμιά, τα σύνορα αφανίζεις.
	Οδύσσεια, Σ 1137-1142, 1145. 1938. Εκδόσεις Δωρικός, 1960. 667.

41.	Καβάλα απάνω σε ίσκινα άλογα τους ίσκιους κυνηγούμε· ίσκιος κι ο θάνατος, και κυνηγάει τον ίσκιο της ζωής μας.
	Οδύσσεια, Σ 1231-1232. 1938. Εκδόσεις Δωρικός, 1960. 669.

42.	Ώρα καλή σου, αντάρτισσα καρδιά του ανεμοσκούφη ανθρώπου! Μες στ’ όνειρό σου ταμπουρώθηκες και πια δε θες να φύγεις και πια δεν καταδέχεσαι τη γης, αϊτέ, να περπατήσεις! Γιομάτος φρόνεση και φόβο ο νους ζεμένος στην ανάγκη· μα εσύ, καρδιά μου, το ’χεις δίπορτο, κι όντας σε σφίξει η πίκρα, την άλλη πόρτα, την ολόχρουση, της φαντασιάς ανοίγεις, και σαν παγόνι βγαίνει η λευτεριά και περπατάει στις στράτες.
	Οδύσσεια, Υ 302-308. 1938. Εκδόσεις Δωρικός, 1960. 722.

43.	Ε γέρο, πήρα μέτρο, μέτρησα το ξακουστό κορμί μου· ε γέρο, πήρα μέτρο, μέτρησα το νου μου, την καρδιά μου, τη γης αλάκερη, τον ουρανό, το φόβο, την αγάπη, την πιο μεγάλην αναγάλλιαση, την πιο μεγάλη πίκρα, πήρα ξαμάρι, γέρο, μέτρησα, και βγήκε ένα κιβούρι!
	Οδύσσεια, Φ 923-927. 1938. Εκδόσεις Δωρικός, 1960. 773.

44.	Ελευτεριά θα πει να μάχεσαι στη γης χωρίς ελπίδα!
	Οδύσσεια, Φ 1351. 1938. Εκδόσεις Δωρικός, 1960. 784.

45.	Αγνίστηκε, άδειασε, έγινε η ζωή καθάριο παραμύθι, βασιλοπούλες γίναν γαληνές οι φοβερές ιδέες, κι αγάλια καταστάλαξε ο θεός σα μυρωδιά στα φρένα.
	Οδύσσεια, Ψ 240-242. 1938. Εκδόσεις Δωρικός, 1960. 832.

46.	Θα ’ρθει μια μέρα σίγουρα η φωτιά της γης να καθαρίσει, θα ’ρθει μια μέρα σίγουρα η φωτιά το νου να κάνει στάχτη. [...] Φωτιά ’ναι η μήτρα της ζωής, φωτιά και το στερνό μνημούρι· ανάμεσα σε δυο αψηλές φωτιές χορεύουμε και κλαίμε.
	Οδύσσεια, Ψ 932-933, 935-936. 1938. Εκδόσεις Δωρικός, 1960. 850.

47.	Χώμα, νερό, φωτιά και φως πηδούν, τα τέσσερα άλογά σου, και συ κρατάς, ω νου, στη φούχτα σου τα στέρεα χαλινάρια, και συγκερνάς τη γαύρα δύναμη με του μυαλού την έγνοια.
	Οδύσσεια, Ψ 1031-33. 1938. Εκδόσεις Δωρικός, 1960. 853.

48.	Κελάδημα η ζωή κι ο θάνατος, και το πουλί ’ναι ο νους μας.
	Οδύσσεια, Ω 1383. 1938. Εκδόσεις Δωρικός, 1960. 897.

49.	Βίγλα αψηλή στα φρένα μας η Μνήμη.
	Προμηθέας Λυόμενος, Α΄. Θέατρο, Α΄. Δίφρος, 1955. 191.

50.	Το ’ξερα εγώ, δε χάνουνται ποτέ τους οι στεναγμοί· δεν είν’ μαθές αγέρας να σκορπιστούν· ψυχή ’ναι, και γυρίζουν με ορμή της Μοίρας τον τροχό κι αλέθει.
	Προμηθέας Λυόμενος, Γ΄. Θέατρο, Α΄. Δίφρος, 1955. 237.

51.	Ο Μουσολίνι είναι ο αρσενικός Βενιζέλος.
	Tαξιδεύοντας. Iταλία-Aίγυπτος-Σινά-Iερουσαλήμ-Kύπρος-O Mοριάς. Α΄ II. Aθήνα 1961. 26.

52.	Ο Νεοέλληνας αγαπάει τη ζωή, φοβάται το θάνατο, αγαπάει την πατρίδα και συνάμα είναι παθολογικά ατομικιστής, κολακεύει σα βυζαντινός τον ανώτερο, τυραννεί σαν αγάς τον κατώτερο και συνάμα μπορεί να σκοτωθεί για το φιλότιμο. Είναι έξυπνος κι άβαθος, χωρίς μεταφυσική αγωνία, και συνάμα, όταν αρχίσει να τραγουδάει μια πίκρα παγκόσμια πετιέται από τ’ ανατολίτικα σωθικά του, σπάζει την κρούστα της ελληνικής λογικής κι ανεβαίνει από τα σπλάχνα του, όλο μυστήριο και σκοτάδι, η Ανατολή.
	Tαξιδεύοντας. Iταλία-Aίγυπτος-Σινά-Iερουσαλήμ-Kύπρος-O Mοριάς. ΣΤ΄ XVIII. Αθήνα, 1961. 326.

53.	Μην πάθετε ό,τι λεν για να κοροϊδέψουν τους φιλόμαθους, λεπτολόγους Γερμανούς: Αν δουν δυο πόρτες και στη μια είναι γραμμένο: «Παράδεισος» και στην άλλη: «Διάλεξη περί Παραδείσου», όλοι θα τρέξουν στη δεύτερη πόρτα.
	Ταξιδεύοντας. Ιταλία-Αίγυπτος-Σινά-Ιερουσαλήμ-Κύπρος-Ο Μοριάς. ΣΤ΄ XVIII. Αθήνα 1961. 329.

54.	Η αγάπη δεν μπορεί τη θύμηση να σβήσει.
	Χριστός, Α΄. 1928. Θέατρο, Β΄. Δίφρος, 1956. 20.

(Νίκος Καζαντζάκης)

Εγκώμιο στη διαλεκτική

Το άδικο προχωράει σήμερα με βήμα όλο σιγουριά.

Οι καταπιεστές προετοιμάζονται για δεκάδες χιλιάδες χρόνια.

Η βία εξασφαλίζει: Όπως ακριβώς είναι, έτσι θα μείνει.

Καμιά φωνή δεν αντηχεί έξω από τη φωνή των κυρίαρχων

και στις αγορές λέει η εκμετάλλευση αδιάντροπα: Τώρα

εγώ πρώτη ξεκινάω.

Μα κι από τους καταπιεσμένους λένε τώρα πολλοί:

Αυτό που θέλουμε, ποτέ δεν πρόκειται να γίνει.

Όποιος ακόμα ζει, δε λέει: Ποτέ!

Το σίγουρο δεν είναι σίγουρο.

Όπως ακριβώς είναι, έτσι δεν μένει.

Όταν πουν ό,τι είχανε  οι κυρίαρχοι να πούνε

θα μιλήσουνε οι κυριαρχούμενοι.

Ποιος τολμάει να πει: Ποτέ;

Ποιος φταίει, σαν η καταπίεση παραμένει; Εμείς.

Ποιος θα φταίει σαν η καταπίεση συντριβεί; Εμείς πάλι.

Όποιος γονατισμένος είναι, όρθιος να σηκωθεί!

Όποιος χαμένος είναι, να παλέψει!

Όποιος την κατάστασή του έχει αναγνωρίσει, πώς να εμποδιστεί;

Γιατί οι νικημένοι του σήμερα είναι οι νικητές του αύριο

Και το Ποτέ γίνεται: Σήμερα ακόμα!

(Eugen Berthold Friedrich Brecht)

«Εγκώμιο στη διαλεκτική»

Lob der Dialektik

Θέλω...

Μάλλον  μ΄ έπιασε η άνοιξη για τα καλά, γιατί να συμμαζέψω τα μυαλά μου δεν μπορώ. Ήθελα να γράψω κάτι για τον οίστρο που πιάνει τα παιδιά τέτοια εποχή, όταν τα ξαμολήσεις μέσα στη φύση, σ΄ένα λιβάδι με αγριολούλουδα ας πούμε..΄Η όταν τ΄αφήσεις να σκαρφαλώσουν σ΄ένα ανθισμένο δέντρο και δεις στο φωτεινό μουτράκι τους την αίσθηση του θριάμβου που τα κατάφεραν Πώς όλα αυτά τα όμορφα συναισθήματα γίνονται ακόμα πιο βαθιά την άνοιξη;  Ίσως γιατί η μαγική αυτή εποχή μας συντονίζει με την αίσθηση της αναγέννησης, το μυστήριο του έρωτα και της ζωής, με τη σοφία της φύσης που υπερβαίνει τη μικρότητα του μίζερου τρόπου που έχουμε εφεύρει για να μετράμε τη γνώση, μέσα από πτυχία και πιστοποιήσεις κάθε λογής…

Δυο άνθρωποι, μια καρδιά. Εργο της S. Breillat

Κι ύστερα είναι κι αυτός ο έρωτας…Θέλεις – δεν θέλεις,  προλαβαίνεις – δεν προλαβαίνεις, έρχεται κάθε Απρίλη και σου χτυπάει την πόρτα, σε βαράει στο κεφάλι με τις μυρωδιές και τ΄αρώματα, σε τυλίγει με τον ενθουσιασμό και την ενέργεια αυτής της αρχέγονης υπέροχης αίσθησης πως είσαι ζωντανός και , ναι, είσαι εδώ και το παλεύεις, κι ανοίγεις την αγκαλιά στον άνθρωπό σου και σε κατακλύζει ένα μεγαλείο αληθινό και δεν έχει τίποτα άλλο σημασία πέρα από το “μαζί”. Ναι, “μαζί” κι ας με κουρδίζουν ώρες ώρες οι διαφορές μας, ναι “μαζί”  κι ας έχουμε ράμματα για τις γούνες μας, ναι “μαζί” κι ας είναι τόσες φορές δύσκολη η καθημερινότητα, ναι “μαζί” κι ας έχουν βαθύνει οι χαρακιές του χρόνου στο μέτωπό μας…

Γι΄αυτό αγαπημένε μου, σου αφιερώνω την πιο όμορφη ποιητική πρόταση για τις διαπροσωπικές σχέσεις, που μόνο ένας Χόρχε Μπουκάϊ,  μπορεί να μεταφέρει:

Θέλω να με ακούς χωρίς να με κρίνειςΘέλω τη γνώμη σου χωρίς συμβουλέςΘέλω να με εμπιστεύεσαι χωρίς απαιτήσειςΘέλω τη βοήθειά σου, κι όχι ν΄ αποφασίζεις για μέναΘέλω να με προσέχεις χωρίς να με ακυρώνειςΘέλω να με κοιτάς χωρίς να προβάλλεις τον εαυτό σου σε μέναΘέλω να μ΄ αγκαλιάζεις χωρίς να με κάνεις να ασφυκτιώΘέλω να μου δίνεις ζωντάνια χωρίς να με σπρώχνειςΘέλω να με υποστηρίζεις χωρίς να με φορτώνεσαιΘέλω να με προστατεύεις χωρίς ψέματαΘέλω να πλησιάζεις χωρίς να εισβάλλειςΘέλω να ξέρεις τις πλευρές μου που πιο πολύ σ΄ενοχλούνΝα τις αποδέχεσαι και να μην προσπαθείς να τις αλλάξειςΘέλω να ξέρεις…πως σήμερα μπορείςνα βασίζεσαι πάνω μου…Χωρίς όρους.

Ανοιξιάτικος οίστρος από την Jo-Ann Stokes, flickr
(Jorhe Bucay)

Οι απομείναντες

Όμως υπάρχουν ακόμα

λίγοι άνθρωποι

που δεν είναι κόλαση

η ζωή τους

υπάρχει το μικρό πουλί ο κιτρινολαίμης

η Fraülein Ramser

και πάντοτε του ήλιου οι απομείναντες

οι ερωτευμένοι με ήλιο ή με φεγγάρι

ψάξε καλά

βρες τους, Ποιητή!

κατάγραψέ τους προσεχτικά

γιατί όσο παν και λιγοστεύουν

λιγοστεύουν

(Μίλτος Σαχτούρης)

Είμαστε πολλοί

Από τα πολλά άτομα τα οποία είμαι, από τα οποία είμαστε, 

Δεν μπορώ να κατασταλάξω σε ένα μόνο. 

Έχουν χαθεί για μένα υπό την κάλυψη της ένδυσης 

Έχουν αναχωρήσει για μια άλλη πόλη. 

Όταν τα πάντα φαίνεται να έχουν καθοριστεί

για να με αναδείξουν ως νοήμων άνθρωπο, 

ο ανόητος που κρατώ μέσα μου κρυμμένο 

αναλαμβάνει να μιλήσει για εμένα. 

Σε άλλες περιπτώσεις, λαγοκοιμάμαι ανάμεσα

σε ανθρώπους με κάποια διάκριση, 

και όταν καλώ τον θαρραλέο εαυτό μου, 

ένας δειλός εντελώς άγνωστος σε μένα 

τρέχει να καλύψει τον σκελετό μου 

με χίλιες καλές δικαιολογίες. 

Όταν ένα αξιοπρεπές σπίτι τυλιχτεί στις φλόγες, 

αντί να καλέσω τον πυροσβέστη, 

ένας εμπρηστής εμφανίζεται στη σκηνή, 

και αυτός είναι εγώ. Δεν υπάρχει τίποτα που μπορώ να κάνω. 

Τι πρέπει να κάνω για να ξεχωρίσω τον εαυτό μου; 

Πώς μπορώ να συμαζέψω τον εαυτό μου; 

Όλα τα βιβλία που διάβασα 

είναι γεμάτα εκθαμβωτικές ηρωικές μορφές, 

γεμάτες αυτοπεποίθηση. 

Πεθάνω με φθόνο για αυτές· 

και, σε ταινίες όπου σφαίρες πετούν στον άνεμο, 

Ζηλεύω τους καουμπόηδες, 

θαυμάζοντας ακόμη και τα άλογα. 

Αλλά όταν καλώ το τολμηρό μου είναι, 

έρχεται ο παλιός τεμπέλης εαυτός, 

και έτσι ποτέ δεν ξέρω ποιος είμαι ακριβώς, 

ουτε πόσοι είμαι, ούτε πόσοι θα είμαστε. 

Θα ήθελα να είμαι σε θέση να αγγίξω ένα κουδούνι 

και να πρόσκλέσω τον πραγματικό εαυτό μου, 

γιατί αν χρειάζομαι τον πραγματικό εαυτό μου, 

δεν πρέπει να εξαφανιστώ. 

Ενώ γράφω, βρίσκομαι μακριά· 

και όταν γυρίσω, έχω ήδη φύγει. 

Θα ήθελα να δω αν το ίδιο συμβαίνει και 

σε άλλους ανθρώπους όσο και σε μένα, 

για να δούμε αν υπάρχουν τόσοι πολλοί άνθρωποι 

όσοι εγώ είμαι, 

και αν μοιάζουν στον εαυτό τους με τον ίδιο τρόπο. 

Και όταν σιγουρευτώ, 

μαθαίνω τόσο ωραία πράγματα

που, όταν προσπαθώ να εξηγήσω τα προβλήματα μου, 

θα μιλάω για γεωγραφία.

(Pablo Neruda)

Ἀνένταχτα- Ἀγαπάω

Ἀγαπάω τ᾿ ὅτι θλιμμένο στὸν κόσμο.

Τὰ θολὰ τὰ ματάκια, τοὺς ἀρρώστους ἀνθρώπους,

τὰ ξερὰ γυμνὰ δέντρα καὶ τὰ ἔρημα πάρκα,

τὶς νεκρὲς πολιτεῖες, τοὺς τρισκότεινους τόπους.

Τοὺς σκυφτοὺς ὁδοιπόρους ποὺ μ᾿ ἕνα δισάκι

γιὰ μία πολιτεία μακρυνὴ ξεκινᾶνε,

τοὺς τυφλοὺς μουσικοὺς τῶν πολύβουων δρόμων,

τοὺς φτωχούς, τοὺς ἀλῆτες, αὐτοὺς ποὺ πεινᾶνε.

Τὰ χλωμὰ τὰ κορίτσια ποὺ πάντα προσμένουν

τὸν ἱππότην ποὺ εἶδαν μία βραδιὰ στ᾿ ὄνειρό τους,

νὰ φανῇ ἀπ᾿ τὰ βάθη τοῦ ἀπέραντου δρόμου.

Τοὺς κοιμώμενους κύκνους πάνω στ᾿ ἀσπρόφτερό τους.

Τὰ καράβια ποὺ φεύγουν γιὰ καινούρια ταξίδια

καὶ δὲν ξέρουν καλὰ -ἂν ποτὲ θὰ γυρίσουν πίσω

ἀγαπάω, καὶ θά ῾θελα μαζί τους νὰ πάω

κι οὔτε πιὰ νὰ γυρίσω. Ἀγαπάω τὶς κλαμμένες ὡραῖες γυναῖκες

ποὺ κυττᾶνε μακριά,ποὺ κυττᾶνε θλιμμένα …

ἀγαπάω σὲ τοῦτον τὸν κόσμο -ὅ,τι κλαίει

γιατὶ μοιάζει μ᾿ ἐμένα.

(Νίκος Καββαδίας)
* Περιοδικὸ τῆς Μεγάλης Ἑλληνικῆς Ἐγκυκλοπαίδειας, τοῦ Παύλου Δρανδάκη, ἀρ. 173, 10 Μαρτίου 1929.